Али Ахмети против меѓународната заедница или: што треба да направиме за да го разрешиме проблемот со употребата на јазиците во Македонија?

На 12.11.2024 година Претседателот на најголематаопозициска партија составена од етнички Албанци во Македонија, од Шуто Оризари испрати порака: 

„Вечерва на средбата со народот организирана од огранокот на ДУИ во Шуто Оризари разговаравме за понижувањата, отпуштањата на Албанците, обидите за укинување на албанскиот јазик, балансерот и поништувањето на сите достигнувања на Албанците...“  Али Ахмети потоа ги уверил членовите, симпатизерите и граѓаните дека по никоја цена нема да толерираат уништување на достигнувањата постигнати со многу жртви“.

Според Али Ахмети: „Одлуките за измена или ревизија на Законот за употреба на јазиците, не се само политички контроверзни, туку и штетни за напредокот и соработката меѓу заедниците, а таков развој може да ги поткопа придобивките и да ја врати земјата во периоди на несигурност“.

Во писмата што Ахмети на крајот од октомври ги упати до меѓународните лидери, информираше за „вознемирувачки планови дека Уставниот суд ќе ги укине основните одредби на Законот за употреба на јазиците, кои го утврдија албанскиот јазик како еднаков службен јазик според Амандманот 5 на Уставот, и претставуваат сериозен удар врз Охридскиот договор".

Али Ахмети вечерва од Врапчиште повторно на средба со граѓани, рекол дека очекува од сите политички партии на Албанците во земјава, но и од партиите во Косово да го заштитат албанскиот јазик.

Тој порачал и дека целиот албански народ ќе го штити албанскиот јазик кој е извојуван со крв и жртва.

Законот за јазиците за кој зборува Али Ахмети е донесен 2018 година. Во скратена постапка.

Веднаш по донесувањето е испратен до Венецијанскатакомисија (Европска комисија за демократија преку право). Комисијата е советодавно тело  при Советот на Европа.

                    

Улогата на Венецијанската комисија е да обезбеди правен совет за  земјите-членки на Советот на Европа, и особено, да им помогне на државите кои сакаат да ги усогласат своите правни и институционални структури со европските стандарди и меѓународното искуство во областа на демократијата, човековите права и владеењето. на правото.

Според мислењето на оваа комисија Законот за јазиците е проблематичен по повеќе основи.

Тој е проблематичен како заради процедурата во која е донесен така и заради начинот на кој ја третира материјата за употреба на малцинските јазици во Македонија.

Според оваа комисија, прво, донесувањето на законот по скратена постапка е неприфатливо. Имено, според комисијата, законот бил усвоен во отсуство на инклузивни и доволно ефективни јавни консултации, било каква јавна расправа и бил изгласан со отсуство на најголемата опозициона партија ВМРО-ДПМНЕ.

Според комисијата ова е сложен и комплексен закон кој се однесува на општетсвото во целина и во неговата подготовка и процесот на усвојување.бара вклучување на голем број експерти, цивилното општетсво, политичките партии.

“Според мислењето на Венецијанската комисија, Законот за јазици спаѓа во категоријата закони со широк јавен интерес за кои требало да се организира многу широка јавна расправа. Според комисијата “Жално е што закон кој повлекува толку голема и политички чувствителна реформа на јазичната политика беше донесен на таков начин, посебно што прашањата за употребата на јазикот постојано беа во фокусот на вниманието и јавните дебати во земјата.“

Второ, според комисијата Споредено со Законот за јазици од 2008 година, новиот Закон во голема мера ја проширува употребата на албанскиот јазик. Проширувањето на употребата на јазиците на малцинствата во принцип е позитивна одлука што треба да се охрабри. Меѓутоа, според комисијата тоа треба да се направи во согласност со Уставот. Според комисијата во  Македонија се поставува прашањето дали таквото проширување на правата е во согласност со членот 7 од Уставот. И според комисијата Уставниот суд е тој кој што треба да донесе валидно решени за постоење или непостоење на оваа согласност.

Трето, според комисијата Законот за јазици очигледно не ги исполнува законските барања за јасност. Имено според членовите на оваа комисија законот е нејасен, конфузен и внатрешно противречен.

-       Постои мешање на термините и нивна различна употреба

-       Не е јасно кои одредби се однесуваат само на албанскиот јазик а кои одредби се однесуваат и на другите малцински јазици

-       Не е јасно на кои области се однесува примената на законот

-       Не е јасно на кои државни институции се однесуваат одредбите

-       Не е јасно дали терминот „службена комуникација“ ја опфаќа и вербалната комуникација. Оваа точка според комисијата треба посебно сериозно да се земе предвид, бидејќи двојазичната вербална комуникација со албанските говорници ќе бара распределба на значителни финансиски и човечки ресурси и може да влијае на ефикасноста на јавната администрација.

Во законот се употребува задолжителна форма кога станува збор за употребата на малцинскиот јазик (посебно кога станува збор за употребата на албанскиот јазик во Собранието), наместо тоа да биде слободен избор на тој кој што го зборува.  

Во оваа смисла законот исто така ги обврзува тие кои зборуваат на албански јазик да имаат двојазични документи, наместо тоа да биде нивни слободен избор. Припадниците на другите јазични малцинства го имаат овој избор на располагање.

Според комисијата: Наметнувањето на употреба на албански или кој било друг јазик на заедницата врз поединци (без разлика дали во нивните односи со јавната администрација, во управните или судските постапки во кои тие учествуваат или во нивните лични документи) претставува повреда на правото на слобода на изразување (особено во однос на членовите 4 (2) и 5 ​​(4) од Законот за јазиците) и правото на слободно самоидентификација.

Ова е спротивно и на членот 3 од Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства.

Според комисијата “Законот треба да се ревидира за да стане јасно дека граѓаните имаат право, а не обврска за употреба на јазиците на заедницата“.

Четврто, според комисијата “би било подобро доколку Законот не го поврзува правото на употреба на јазиците на заедниците во согласност со Законот со етничката/јазичната припадност на лицето.“ Ова не е закон за етничките малцинства туку за јазичните малцинства и јазичните права што се две различни работи. Имено некој може да биде етничко малцинство независно од јазикот кој го употребува.

Петто, според комисијата Охридскиот рамковен договор и уставните амандмани што ги бараше тој не го решаваат експлицитно прашањето на судството. Единствената референца што може да се најде во Договорот за ова прашање ја ограничува употребата на јазиците на заедницата во судските постапки на минималните стандарди содржани во документите на Советот на Европа (види §11) во интерес на приватните лица вклучени во судските постапки. Според комисијата, Охридскиот договор очигледно не бара употреба на јазик различен од македонскиот, доколку еден од судиите, адвокатите или обвинителите го зборува тој јазик.

Шесто, според мислењето на Венецијанската комисија, во одредени области Законот може да оди предалеку со наметнување на она што се покажа како нереално законски обврски на јавните институции.

Затоа, Комисијата го повикува законодавецот да го преиспита Законот за јазиците и притоа да ги земе предвид, во консултација со сите засегнати страни, препораките на комисијата.

Од сето кажано произлегува дека повикот на Али Ахмети никој да не го пипа Законот за јазиците всушност е повик за заштита на закон спротивен на Уставот и спротивен на меѓународните договори, или, повик да продолжи противправно делување на државата.

Што треба да направиме за да го разрешиме проблемот со употребата на јазиците во Македонија.

Ајде, да ги поставиме основите на решението.

Прво, согласно меѓународните документи и меѓународната пракса, сите јазици кои се зборуваат во Македонија, покрај македонскиот се малцински. Значи, и албанскиот јазик е малцински јазик и како таков е заштитен со меѓународните документи.

Второ, како и во секоја друга држава на територијата на Македонија има малцински јазици кои традиционално се зборуваат (во одредена област или на целата територија) и малцински јазици кои се зборуваат од страна на луѓе кои не живееле традиционално на оваа територија.

Четврто, јазикот има двојна улога. Тој е средство за комуникација меѓу луѓето и дел од културата. И ова секогаш треба да се има предвид при решавањето на употребата на јазиците на територијата на една држава па и пошироко.

Првична цел на јазикот е да биде средство на комуникација меѓу луѓето. Преку јазикот луѓето даваат и добиваат информации, го искажуваат своето мислење, учествуваат во одлучувањето, искажуваат согласување или несогласување, изразуваат емоции, ...

Втора, и не помалку важна цел на јазикот на актуелниот степен од развојот на човекот е изразување на сопствениот идентитет. Антрополозите зборуваат за односите меѓу јазикот и културата. Навистина е повеќе во согласност со реалноста јазикот да се смета за дел од културата.

Рационалистичките ставови имплицираа дека луѓето, како рационални, размислувачки суштества, измислиле јазик за да ги изразат своите мисли, прилагодувајќи ги зборовите на веќе развиената структура на интелектуална компетентност.

Од тука, не е сеедно на кој јазик се зборува. Различни јазични структури делумно може да ги фаворизираат или дури и да одредат различни начини на разбирање и размислување за светот.

Меѓутоа, сите досегашни истражувања водат кон заклучок дека нема посебна генетска или физиолошка предиспозиција за конкретен јазик. Никој не ја наследува способноста да се користи одреден јазик, но децата обично се раѓаат со способност и нагон да се здобијат со јазик - имено, оној (или оние) на кои рутински се изложени од детството.

Јазикот е систем од симболи. И повторно. Тој не е единствен систем од симболи преку кој комуницираат луѓето.

На пример луѓето комуницираат преку: религиски симболи, географски, музички ноти, математички симболи, компјутерски јазик, медицински симболи, физички, хемиски, ... Овие симболи тежнеат да станат интернационални со цел подобра комуникација меѓу луѓето.

Трето, јазиците се менуваат. Секој жив јазик може лесно да се приспособи за да одговара на промените што се случуваат во животот и културата на неговите говорители, а главната тежина на таквите промени паѓа на вокабуларот. Значењето на постоечките зборови се менува и се измислуваат или прифаќаат нови зборови.

За полесна комуникација и споделување информации луѓето бараат некој заеднички јазик.

 Во Римската империја, генерално, западната половина користела латински како лингва франка, а источната половина користела грчки. Во западна Европа во текот на средниот век, латинскиот продолжил како меѓународен јазик на образованите луѓе, а латинскиот бил вториот јазик што се учи во училиштата.

По Втората светска војна доминантна употреба на англискиот јазик во науката и технологијата и во меѓународната трговија.

За да ја исполни својата идентитетска и културолошка функција во една држава јазикот треба да се зборува, да се негува и да се развива. Треба да се учи во училиште, да се употребува во секојдневната комуникација меѓу припадниците на една јазична група, да се творат уметнички дела на тој јазик, да се пее и да се глуми на тој јазик.

За да ја исполни својата комуникациска улога во една држава треба да се избере јазик кој го зборуваат најголем број од граѓаните независно од нивната етничка или јазична припадност, или, да се избере друг јазик кој сите ќе го учат како јазик за комуникација (на пример - англиски, или – есперанто).

Употребата на јазикот за комуникација треба што е можно повеќе да се поедностави и да се овозможи во сите области кои не се поврзани со културата и идентитетот.

На пример ставање на различен јазик од јазикот на комуникација на банкнотите е бесмислено. Или на ознаките на полицијата или војската.

Македонија има шанси да избира.

Ако сакаме заедно да живееме:

Може да ги примени одредбите на Повелбата за регионалнитеи малцински јазици која Македонија ја има потпишано а ја немаратификувано и покрај тоа што презела ваква обврска.

Може да си избере трет јазик за комуникација (англиски, есперанто или некој друг по договор).

Или нешто трето. Или четврто.

Ајде да отвориме широк разговор.

Да не дозволиме политичарите да си играат мајтап со нас во нивна и единствено нивна корист.